آزمون تشریحی ادبیات فارسی

 آزمون تشریحی ادبیات فارسی

1)  این مصراع­ را به دو صورت بخوانید و معنی کنید. «نروم جز به همان ره که توام راه نمایی»
پاسخ:
نروم جز به همان ره که تو     ام       راه ،      نمایی
                                نهاد   متمم    مفعول        فعل
تو راه را به من نشان بدهی.
نروم جز به همان ره که  تو      ام           راهنما        یی
                                 نهاد مضاف الیه      مسند فعل اسنادی
(= هستی) تو راهنمای من باشی.

2)  مفهوم این آیه‏ی قرآن در کدام بیت سنایی آمده است؟ «تُعزُّ مَن تَشاء و تُذِلُّ مَن تشاء»
پاسخ:
 ترجمه‏ی آیه: هر کس را که بخواهی، عزیز می­کنی و هر کس را که بخواهی، خوار می­کنی. مفهوم آیه کاملاً با مصراع دوم بیت ششم یکسان است: «همه بیشی تو بکاهی؛ همه کمّی تو فزایی»

3)  نیایش‏های امام سجاد (ع) چه مفاهیم و موضوعاتی را در خود دارد؟
پاسخ:
 علاوه بر نیایش‏های لطیف و زیبا، لبریز از معارف و آموزش­های اخلاقی و اجتماعی است.

4)  «گردن استکبار برافراختن» چه مفهومی دارد؟
پاسخ:
 خود را در نظر دیگران بزرگ و مهمّ جلوه دادن.

5)  در بیت پنجم مناجات، چند کلمه به آیه‏هایی از قرآن تلمیح دارد؟
پاسخ:
 تمامی واژه‏ها به جز «سُرور»؛ بنابراین می­شود، هفت واژه.

6)  چرا سنایی می­گوید: «نتوان شبه تو گفتن»؟
پاسخ:
 زیرا تصوّر و نیروی خیال ما هم نمی­تواند، وجودی شبیه خدا را در نظر آورد.

7)  واژه‏ی «همه» در بیت دوم و ششم چه نوع کلمه‏ای است؟
پاسخ:
 واژه‏ی «همه» در بیت دوم، ضمیر مبهم است و نقش قید دارد تقریباً به معنی «فقط» یا «همواره» امّا در بیت ششم در هر چهار مورد، صفت مبهم است به معنی «تمام» یا «هر».

8)  معنی این جمله ها را بنویسید.
«حصار بردباری مرا در هم بشکند؛ پرده‏ی عفاف و عصمت چاک زند؛ از چراغ هدایت به دور افتم؛ پای بطلان بر عنوان حق گذارم؛ در تیه گمراهی و ضلالت سرگردان سازم.»
پاسخ:
 حصار بردباری مرا در هم بشکند: نیروی تحمل و صبر مرا از بین ببرد.
پرده‏ی عفاف و عصمت چاک زند: پاکدامنی و بی­گناهی را از بین می­برد.
از چراغ هدایت به دور افتم: از راهنمایی خداوند محروم شوم.
پای بطلان بر عنوان حق گذارم: حقّی را باطل و نادرست جلوه بدهم.
در تیه گمراهی و ضلالت سرگردان سازم: گمراه و حیران کنم.

9)  «آتش نخوت و غرور به خرمن اعمال من درنیندازی» یعنی چه؟
پاسخ:
 آتش نخوت به خرمن اعمال من درنیندازی: به سبب غرور و خودخواهی، پاداش کارهای خوب مرا نادیده نگیری.

10)  شعر «حسن و هستی» چه نوع شعری است؟ دلیل آن را بیان کنید.
پاسخ:
 رباعی است، زیرا قافیه‏های آن در مصراع­های اول، دوم و چهارم است و آهنگ هر مصراع آن، شبیه «لا حول و لاقوه الاّ بالله» است.
تفاوت آن با دو بیتی فقط در آهنگ است، چنان که نخستین هجا (بخش) در رباعی= صامت+ مصوت بلند
یا صامت+ مصوت+ صامت، ولی در دو بیتی واج­های نخستین بخش هر مصراع= صامت + مصوت کوتاه

11)  اِشکال تقسیم آثار ادبی بر اساس شکل و قالب چیست؟
پاسخ:
 اولاً، سیر تحولات عاطفی شاعر را در طول حیات نشان نمی‏دهد؛ ثانیاً، داوری درباره‏ی ارزش­های عاطفی و معنوی آثار ادبی را دشوار می­سازد.

12)  ادبیّات، از جهت موضوع و محتوا و بار عاطفی، به چند بخش تقسیم شده است؟
پاسخ:
 غنایی، تعلیمی، حماسی و نمایشی

13)  تفاوت حماسه‏ی طبیعی با حماسه‏ی مصنوع در چیست؟
پاسخ:
 حماسه‏ی طبیعی را ملّتی در طول قرن­ها می­سازد امّا حماسه‏ی مصنوع را شاعر، از فکر خود اِبداع می­کند.

14)  مفهوم این عبارت چیست؟ «داستان­های مدوّن کتبی یا شفاهی که ظاهراً از بعضی وقایع خارجی نشئت گرفته‏اند»
پاسخ:
 داستان­های مرتّب شده که گاهی سینه به سینه نقل می­شود و گاهی نوشته شده است و موضوع آن­ها اشاره‏ای است به حوادثی که در زندگی آن ملّت اتفاق افتاده است نه عیناً بلکه به شکلی خاص.

15)  دو حماسه‏ی مصنوع را نام ببرید.
پاسخ:
 خاوران­نامه، ظفرنامه

16)  زمینه‏های حماسه را نام ببرید.
پاسخ:
 داستانی، قهرمانی، ملّی و خرق عادت

17)  زمینه‏ی خرق عادت در چه موردی است؟
پاسخ:
 مربوط به حوادثی است که عقلاً در طبیعت اتفاق نمی­افتد و حالت جادویی و غیرعادی دارد؛ مانند: وجود سیمرغ یا گذر سیاوش از آتش

18)  حماسه‏ی دینی چه نوع حماسه‏ای است؟
پاسخ:
 بر اساس حوادثی است که در زندگی قهرمانان و بزرگان دین اتفاق افتاده است.

19)  آیا حماسه‏ها همه به شعر هستند؟
پاسخ:
حماسه‏ها، گاهی هم به نثر هستند، مانند شاهنامه‏ی ابوالمؤیّد، شاهنامه‏ی ابومنصوری، اخبار رستم، حمزه‏نامه و ابومسلم‏نامه

20)  فایده‏ی اصلی تقسیم‏­بندی آثار ادبی بر اساس محتوا چیست؟
پاسخ:
 علل ضعف یا نیرو یافتن انواع ادبی را در دوره‏ای خاص نشان می­دهد و یا به شناخت آن کمک می­کند.

21)  حماسه‏های ایرانی بر چه ارزش­هایی مبتنی است؟ (بر پایه‏ی چه ارزش­هایی بنا شده است؟)
پاسخ:
 فقط داستان مبارزات و پیروز­ی­های ایرانیان نیست، سرگذشت ملّتی است در طول قرون و نمودار فرهنگ و اندیشه‏ی آنان و نیز نشان­دهنده‏ی مردانگی و پیکار آنان در راه آزادگی، شرافت و فضیلت.

22)  چه شباهتی میان انقلاب کبیر فرانسه و قیام کاوه‏ی آهنگر وجود دارد؟
پاسخ:
 در هر دو انقلاب، ابتدا توده‏ی مردم عادی قیام کردند.

23)  چرا شاعر می­گوید: «به جمشید بر، تیره‏­گون گشت روز
        همی کاست زو فرّ گیتی فروز»؟
پاسخ:
 برای این که جمشید، ادّعای خدایی کرد.

24)  ماران دوش ضحّاک مظهر چه خصلتی بودند؟
پاسخ:
 «ماران دوش ضحّاک» مظهر خوی و خصلت شیطانی بودند.

25)  نخستین چاره اندیشی مردم در مقابل ضحّاک چه بود؟
پاسخ:
 مردم در دربار ضحّاک به عنوان آشپز رخنه کردند و هر روز یک جوان را نجات می­دادند.

26)  پرورش یافتن فریدون در غار به هنگام کودکی شبیه پرورش یافتن کدام پیامبر بزرگ الهی بود؟
پاسخ:
 پرورش یافتن فریدون شبیه حضرت ابراهیم (ع) بود اما انعقادِ نطفه و تولّد او، شبیه حضرت موسی (ع) بود.

27)  در این مصراع، مرجع ضمیر «او» کیست؟ «سپردید دل­ها به گفتار اوی»
پاسخ:
 مرجع ضمیر ضحّاک

28)  مصراع دوم این بیت، کدام ضرب‏المثل را به یاد می­آورد؟ «ببارید چون ژاله ز ابر سیاه 
      کسی را نبُد بر زمین، جایگاه»
پاسخ:
 جای سوزن انداختن نبود.

29)  به نظر نویسنده، شاهنامه چگونه کتابی است؟
پاسخ:
 «شاهنامه» کتابی است در خورِ حیثیّت انسانی

30)  «داد و دهش» چه معانی‏ای دارد؟
پاسخ:
 (مشتق مرکّب = داد + و + ده +  ِ ش) به معنی «عدالت» است (لغت­نامه‏ی دهخدا) اما اگر دو واژه بدانیم:«داد: عدالت» و«دهش: بخشش»

31)  مقصود از«جدایی، نی و نیستان» چیست؟
پاسخ:
 «نی» نماد یا استعاره از هر انسان یا موجودی است که به این آگاهی برسد که از پیشگاه خداوند دور شده است. «نیستان»، استعاره از محضر و ذات خداوند است و «جدایی»؛ یعنی، دور شدن انسان از محضر پروردگار

32)  معنی این بیت، با کدام‏‏‏ یک از ابیات نی‏نامه همانند است؟
«ما ز دریاییم و دریا می‏‏‏رویم
  ما ز بالاییم و بالا می‏‏‏رویم»
پاسخ:
 با بیت چهارم عیناً یکسان است: «هر کسی کاو دور ماند از اصل خویش/ باز جوید روزگار وصل خویش»

33)  در بیت پنجم کدام ویژگی«نی» مطرح شده است؟
پاسخ:
 «نی» وسیله‏ا‏‏‏‏ی است که هر کس می‏‏‏‏تواند شادی یا اندوه خود را از زبان آن باز گوید و در حقیقت، ناله و نوای نی، نشان دهنده‏ی راز درون نوازنده است.

34)  در بیت یازدهم مقصود از دو واژه‏ی«پرده‏ها» چیست؟
پاسخ:
 «پرده‏ها» در آغاز مصراع، به معنی «آهنگ‏‏‏‏ها»ست و پس از آن به معنی خود «پرده یا حجاب» است اما پرده ‏‏‏‏دریدن در این جا کنایه است از «افشاگری و برمَلا کردن راز»

35)  منظور از«تو» در مصراع«تو بمان، ای آن که چون تو پاک نیست» چیست؟
پاسخ:
 «تو» در حقیقت، معشوق همه‏ی عارفان؛ یعنی، پروردگار است و در شرح مثنوی شریف، نوشته‏ی مرحوم فروزانفر نیز دقیقاً همین نکته آمده است، اما بعضی از شارحان مثنوی مانند مرحوم محمدتقی جعفری، مجازاً آن را «عشق» گرفته‏اند.

36)  چرا نی‏نامه‏ی مولانا نوعی نیایش تلقی شده است؟
پاسخ:
 مطابق آن‏‏‏‏چه در ابتدای مقدّمه‏‏‏‏ی نی‏نامه در کتاب هم آمده است «روح نیایش و توجّه به حق، در تار و پود آن نهفته است» در حقیقت راز و نیاز با خداست به صورت غیر مستقیم.